Medrese, eskiden Müslüman çocuklarının okudukları okullara verilen addır. Selçuklular ve Osmanlılar döneminde ülkenin hemen her yerinde medreseler yapılırdı. Medreseler ilk, orta ve yüksek dereceli olmak üzere kısımlara ayrılırlardı. Medreseler, bir avlunun etrafına yapılan kubbeli odalardan ve dershanelerden oluşurdu. Odalarda öğrenciler oturur, yatar ve yemeklerini yerlerdi. Ayrıca müderrislerin (öğretmen) ders okuttuğu bir de sınıf vardı. Büyük medreselerde öğrencilerin namaz kılması için mescitlerde bulunurdu.
Medreseleri, padişahlar, sultanlar, devlet adamları, durumları iyi olan Müslümanlar yaptırırlardı. Medreselerin giderlerini karşılamak için de mülklerinin bir bölümünü vakıf olarak ayırırlardı. Vakıf olarak ayrılan bu mülk sayesinde medreselerin giderleri karşılanırdı.
1706 tarihli Bolu Livası Tahrir Defteri’nde Çağa Kasabasında 1 medrese olduğu kaydına rastlıyoruz. Medresenin durumu hakkında bilgi verilmemekle birlikte bu tarihte varlığını öğreniyoruz. Bugünkü Eskiçağa Köyü, Yıldırım Bayezid Camisi bahçesinde ve güneyinde bulunan mezar taşlarındaki kitabelerde konumuzla yakından ilgili iki metin bulduk. Bu kitabelerden birincisi küçük bir mezara aittir. Mezarın büyüklüğüne bakarak bunun bir çocuğa ait olduğunu söyleyebiliriz. Kikabe şöyledir:
“Kimse Kalmaya bu âlemde
Gelen okur Fatihamızı sessiz
Bu cihanın yok devası, fanidir.
Baki hakgullag (Ebedi olan Allah’tır)
Müderrisi Kiramdan Mehmet Efendi oğlu merhumun ruhu için el Fatiha.
1285 Rumi (1870)”
Kitabede mezarda yatan kişinin adı yazmaz. Müderrisi Kiramdan Mehmet Efendi’nin oğlu olduğu yazılmıştır. İkinci kitabe ise yukarıda adı geçen Mehmet Efendi’ye aittir. Kitabesi şöyledir:
“Hüvel hallagul baki. Dilerim kabrimize bakımımız olur. Merhum, rahmetli yarasına bir seyit fatiha okusun. Merhum ve mağfur Müderrisi Kiramdan Mehmet Efendinin ruhu için fatiha. 1285 rumi 15 (1870)”
Kitabenin bulunduğu mezar Müderris Mehmet Efendiye aittir. Müderris. medresede ders okutan öğretmendir. Muhtemeldir ki, Müderris Mehmet Efendi Çağa Kasabasında bulunan medresede ders okutmuştur. Çağa’nın son dönemlerinde meydana gelen büyük yangında yanan binaların listesi verilirken medreseninde yandığını görüyoruz. Yeri hakkında bir fikrimiz yok.
16 Kaynak: İdris Keleş, Yeniçağa Tarihi 1, Çağa ve Köylerinin Tarihi.