Çaka Bey

Çaka Bey’in hayatını anlatan bir eser günümüze ulaşmamıştır. Onun hayatının bir kısmını Danişmendname’de, bir kısmını Anna Komnene’nin “Alexiad” adlı eserinde, 11. ve 12. yüzyıllarda yaşamış olan Bizans kronikçilerinden olan Zonaras’ın tarihinde buluyoruz.

Çavuldur, Çaka Bey’e Türkler tarafından verilmiş olan isimdir. Türk kaynaklarında Çaka Bey’in ismi Çavuldur Çaka diye geçmektedir. Çaka Bey, Anadoluda’ki ilk yıllarında Danişmend Gazi ve Battal Gazi’nin torunu Turasan ile birlikte savaşmışlardır. Bu nedenle Çaka Bey’in bu yıllarını Danişmend Gazi sayesinde biliyoruz. Danişmendname bu Türk kahramanları hakkında önemli bilgiler verir.

Danişmend Gazi, Malazgirt Savaşı’ndan önce Alparslan’ın hizmetine girer. Alparslan’ın en güvenilir emirleri arasında yeralır. Malazgirt Savaşı’na katılarak zaferin kazanılmasında tavsiyeleriyle manevi bakımdan önemli rol oynar. Malazgirt Savaşı’nı Türkler kazanınca Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış olur. Sultan Alparslan savaşa katılan komutanlarından Anadolu’da fetihlerde bulunmalarını ister. Fethedecekleri yerlerin kendilerine “İkta” ² edileceğini bildirir. Alparslan’ın birçok komutanı Anadolu’nun fethi için savaşırlar.

Danişmendname’de Danişmen Gazi ve arkadaşlarının fetihleri şöyle anlatılır: 

” Danişmend Gazi, Battal Gazi’nin torunu Turasan ile gördükleri bir rüya üzerine 970–971 yıllarında Eyyüb b. Yunus ile Süleyman b. Numan’ı Abbasi halifesinden cihad için izin almak üzere Malatya’dan Bağdat’a gönderirler. Halife, Melik Ahmed (Danişmend Gazi) ile Turasan adına menşur yazdırır. Hazine ve hil’atlerle birlikte Battal Gazi ve Ebu Müslim’in sancağını verip kendilerini gazaya teşvik eder. Onlarda bu izin üzerine Anadolu’da Rumlarla cihada başlarlar. Çavuldur Çaka, Hasan b. Meşıyya, Eyyub b. Yunus. Süleyman b. Numan, Kara Doğan, Kara Tegin gibi beylerinde kendilerine katılmaları ile harabe haline gelmiş olan Sivas Kalesini ele geçirirler. Burayı tamir ederek bir gaza merkezi olarak kullanırlar ve civardaki şehirleri fethederler. “

Eskiçağa’dan bir görünüm

Çavuldur Çaka, Sultan Turasan’ın mahiyetinde bulunuyordu. Turasan, Yirmi bin kişilik bir kuvvetle yanında Çaka Bey, Kara Tona ve Hasan Hoşavendi olduğu halde Kayseri’den İstanbul’a akınlar yaptı. Turasan bu seferde öldü. Daha sonra Danişmend Gazi, Sivas’tan Kuzey-batıya yani Gerede taraflarına sefer yaptı. İşte Çaka Bey, bu seferlerden birisinde Çağa ve civarını Bizanslılar’ın elinden aldı. Çağa ve civarı Türk geleneğine göre hemen Türkler tarafından iskân edildi. 

Çaka Bey, bu seferler sırasında Bizanslılarla yaptığı bir savaş esnasında, Bizanslı komutan Kabalika Aleksandr’a esir düştü. (1078) İmparator Nikephoros Botaneiates’in sarayına gönderildi. İmparator ona birçok hediye ve bazı imtiyazlar verdi. Ona “Protonobillissimos” ünvanı verildi.      

1078–1081 tarihleri arasında Bizans’ta (İstanbul) esir olarak yaşadı. Grekçe’yi ve Bizans adetlerini öğrendi. Bizans İmparatoru Alexsi Komnen zamanında İstanbul’dan kaçtı. İzmir’i fethetti ve beyliğini kurdu. Çaka Bey, Bizans’ı yıkmak için biricik çarenin kuvvetli bir donanmaya sahip olmak gerektiğine inanıyordu. Bu yüzden 40 parça savaş gemisi yaptırdı. Bu gemilerle Ege kıyılarına fetihlere başladı. Urla, Foça, Midilli, Sakız, Sisam ve Rodos’u aldı. Çaka Bey’in kurduğu beylik güçlendi. Selçuklularla akrabalık kurdu. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan’a kızını verdi. Çaka Bey gün geçtikçe güçleniyordu. Sultan Kılıç Arslan, Bizans İmparatoru Alexsi Komnen’in kışkırtma ve hileleri ile Çaka Bey’in Selçuklu topraklarına saldıracağından korktu. Kılıç Arslan, Kayınbabası Çaka Bey’i yanına davet etti. Ona güzel bir ziyafet verdi. Ziyafet sırasında Çaka Bey’i öldürttü.(1093)

Tarihi Çağa yerleşmesini kuran, bu toprakları Bizanlıların elinden alan kişi işte bu Oğuz Türkü Çaka Bey’dir. 1074 ile 1078 tarihleri arasında Orta ve Kuzeybatı Anadolu’da fetihler yapan Çaka Bey’in, Çağa’yı bu tarihler arasında aldığını biliyoruz. Çağa yerleşmesi, 1074–1078 yılları arasında günümüzden yaklaşık 930 yıl önce Türkler tarafından fethedilmiştir. 1078 tarihinden sonra Bizaslılara esir düşen Çaka Bey, onların elinden 1081 tarihinde kurtulmuş ve İzmir tarafına gitmiştir. Çaka Bey, Danişmend Gazi ve Turasun ile çıktığı seferlerden birinde Çağa ve civarına gelmişlerdir. Buraları Rumların elinden alarak Türk yerleşimine açmışlardır. Bu topraklara yerleşen Oğuzlar, buraların fatihi olan Çaka Bey adını kurulan yerleşim yerine vermişlerdir. 

Çaka Bey, Çağa ve civarını Bizanlılardan aldıktan sonra buralara Türklerin Oğuz Boyları hemen yerleşmişler ve Çağa’yı kurmuşlardır. Türkler Anadolu’da fethettikleri yerlerde sistemli yerleşimler kuruyorlardı. “Şehir düşer düşmez kale üzerinde ezanlar okunur, daha sonra ilk Cuma günü büyük bir törenle camiye çevrilen kilisede namaz kılınıp sultan adına hutbe okunur, bu başarıyı nasip ettiğinden dolayı Allah’a şükür edilirdi. Artık, şehirde kalan ve ilk yerleşen Türk kolonisinin görevi başlardı. Genellikle caminin veya önemli şehirlerde camilerin etrafına medreseler ve mektepler, şehrin fethini temin eden kolonizatör gazi dervişlerin bağlı bulundukları tarikatın tekkesi, hastaneler, kervansaraylar, imaretler, çeşmeler, yollar, köprüler inşa edilir, derhal İslami eğitim ve öğretim başlardı. Bunun yanında sosyal yardım kurumları çalışmalarına devam ederdi. Türkler girdikleri toprağa sulh, sükûn ve mutlak bir asayiş getirirlerdi. Halk asırlardan beri unuttuğu sulh ve sükûna kavuşmanın rahatlığını kısa zamanda duyardı.” 

Çaka Bey ile buraya gelip yerleşenlerde Türklerin Oğuz boyları idi. Bugün Yeniçağa İlçesi sınırları içinde bulunan köylerin bir kısmı bu Oğuzların torunlarıdırlar. Çaka Bey’den sonra kurulan ve onun adı verilen yerleşim yeri Çaka kısa sürede gelişti ve büyüdü. 

 ¹ Kaynak: İdris Keleş, Yeniçağa Tarihi 1, Çağa ve Köylerinin Tarihi.

 ² İkta: İslam devletlerinde, devlete ait tarım arazisinde, işleyenlere devamlı ve sonraki nesillere geçen bir kiracı gibi tasarruf hakkı verilmesi esasına dayanan toprak sistemi. Osmanlıda “Tımar” olarak adlandırılmıştır.